DEPREM

Gönderen Murat Kutlu zaman: 09:59

Deprem

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Git ve: kullan, ara
Başlığın diğer anlamları için Deprem (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
1963- 1998 yılları arasında meydana gelen depremlerin yeryüzünde dağılışı
Fault types
Deprem, (ya da diğer adlarıyla Yer Sarsıntısı, Zelzele [1]) yer kabuğunda beklenmedik bir anda ortaya çıkan enerji sonucunda meydana gelen sismik dalgalar ve bu dalgaların yeryüzünü sarsması olayıdır. Sismik aktivite ile kastedilen meydana geldiği alandaki depremin frekansı, türü ve büyüklüğüdür. Depremler Sismometre ile ölçülür. Bu olayları inceleyen bilim dalına da Sismoloji denir. Depremin Moment magnitüd ölçeği (ya da eskiden kullanımda olan Richter ölçeği) belirlenir. Bu ölçeğe göre 3 ve altı şiddetteki depremler genelde hissedilmezken 7 ve üstü şiddetteki depremler yıkıcı olabilir. Sarsıntının şiddeti Mercalli şiddet ölçeği ile ölçülür. Depremin meydana geldiği noktanın derinliği de yıkım kuvvetine etkilidir ve yer yüzüne yakın noktada gerçekleşen depremler daha çok hasar vermektedir.[2]
Dünya yüzeyinde gerçekleşen depremler kendilerini bazen sallantı bazen de yer değiştirme şeklinde göstermektedir. Bazen yeryüzüne yakın bir noktada güçlü bir deprem gerçekleştiğinde tsunamiye sebep olabilir. Bu sarsıntılar ayrıca toprak kayması ve volkanik aktiviteleri de tetikleyebilir.
Genel olarak deprem sözcüğü herhangi bir sismik olayın -Doğal bir fenomen olarak gerçekleşmiş veya insanların sebebiyet verdiği- ürettiği sismik dalgaları adlandırmak için kullanılır. Depremler genellikle kırıkların (fay hatları) çatlamasıyla oluşur. Bunun yanı sıra volkanik faaliyetler, toprak kaymaları, mayın patlamaları veya nükleer testler sonucunda da gerçekleşebilir.

Konu başlıkları

[gizle]

Doğal Depremler [değiştir]

Tektonik depremler yeryüzünde dünyanın biriktirdiği esnek gerilim enerjisini taşıyan fay düzlemindeki kırıklar boyunca meydana gelebilir. Dünyada en geniş levha kırıklarına yol açan Levha sınırları veya yakınlaşan taban sınırları tipindeki levhalar kolayca

Deprem Kırık Türleri [değiştir]

Üç çeşit kırık tipi bulunmaktadır. Bunlar; Eğim atımlı ters kırık, eğim atımlı normal kırık ve doğrultu atımlı kırıklardır.
Yeryüzünde pek çok deprem eğim atımlı ve doğrultu atımlı faylardaki kırıklar sonucunda meydana gelmektedir.

Artçı Sarsıntılar [değiştir]

Ana madde: Artçı Sarsıntı
Ana depremden sonra meydana gelen sarsıntılara artçı sarsıntı denmektedir. Artçı sarsıntılar ana depremin hissedildiği merkezde gerçekleşir ancak şiddet olarak ondan daha küçüktür. Eğer artçı sarsıntı ana depremden daha şiddetli gerçekleşirse bilinmelidir ki artçıdan önce meydana gelen deprem ana deprem değil öncü sarsıntıdır ve artçı sarsıntı adı verilen sarsıntı aslında ana depremdir. [3]

Deprem Fırtınası [değiştir]

Belirli bir bölgede meydana gelen depremler dizisidir. Artçı sarsıntılardan farkı tek bir depreme bağlı olmayışlarıdır. Esas depremden sonra ondan daha yüksek şiddette artçılar meydana gelmezken deprem fırtınalarında bu mümkündür. Deprem fırtınasına örnek olarak 2004 yılında Yellowstone Ulusal Parkında meydana gelen sismik aktiviteleri verebiliriz.[4]

Büyüklüğü ve Gerçekleşme Sıklığı [değiştir]

Dünyada her yıl yaklaşık 500.000 deprem meydana gelmekte ve bunların 100.000 kadarı hissedilmektedir. [5] Guatemala. Şili, Peru, Endonezya, İran, Pakistan, Portekiz, Türkiye, Yeni Zelanda, Yunanistan, İtalya, Japonya ve ABD gibi ülkelerde sıklıkla ve küçük şiddetlerde depremler meydana gelmektedir.[6]
Büyük şiddette depremler az sıklıkla gerçekleşir. Örneğin; Kabaca günde 10 kez gerçekleşen depremlerin çoğunun 4 şiddetinde olması 5 şiddetine göre daha olasıdır. Yine örneğin; İngilterede her yıl 3.7-4.6 şiddeti arası depremler, 10 yıl içinde 4.7-5.5 şiddetinde depremler görülürken 5.6 ve üstü şiddetteki depremler 100 yılda bir görülebilmektedir. [7] Buna Gutenberg-.richter kuralı denilmiştir.
Yine USGS'ye göre 1900 yılından bu yana yılda ortalama 18 adet 7.0-7.9 şiddetleri arasında deprem meydana gelirken 8.0 ve üstü bir deprem yılda ortalama yalnızca bir kez gerçekleşmektedir. [8]
Yakın tarihte ise 7.0 ve üstü şiddetteki depremlerin sıklığının azaldığı görülmektedir. [9]

Yapay Depremler [değiştir]

Depremlerin büyük çoğunluğu Dünyadaki tektonik tabakaların hareketi sonucu meydana gelir. Bunun yanı sıra insanlar da deprem oluşumuna neden olabilir. Büyük barajlar ve köprüler inşa ederken, toprağı delerken, kömür madeni kazarken veya petrol kuyuları açarken insanlar yapay depremler yaratabilir. [10] En bilinen örneklerden biri 2008 yılında Çin'in Sichuan kentindeki Zipingu Barajının çökmesi sonucu oluşan ve 69,227 kişinin ölümüne sebep olan yapay depremdir. [11]

Depremlerin Ölçümü ve Yerlerinin Belirlenmesi [değiştir]

Ana madde: Sismoloji
Depremler Sismometrelerle uzun mesafeler boyunca ölçülür çünkü sismik dalgalar Dünyanın iç kısmı boyunca hareket halindedirler. Depremin kesin şiddeti Moment magnitüd ölçeği numaralandırması (ya da eskiden kullanımda olan Richter ölçeği) ile tespit edilir. Buna göre 7 ve üstü depremler yıkıcı türlerdendir. Hissedilen şiddet ise Mercalli şiddet ölçeği ile ölçülür. (2-12 şiddeti)
Her yer sarsıntısı değişik tipteki sismik dalgaların farklı hızlardaki hareketini meydana getirir: Boylamsal (P-dalgaları), Enlemsel (S-dalgaları) ve bir takım yüzey dalgaları. Sismik dalgaların yayılma hızı ortamın yoğunluğu ve esnekliğine göre 3km/s ile 13km/s arasında değişebilir. Yeryüzünde S-dalgalarına oranla P-dalgaları çok daha hızlı ilerler. Rasathaneler ile depremin merkez üssü arası uzaklık farkı ölçülmekle birlikte deprem odağının derinliği de kabaca ölçülür.
Depremler sadece şiddetlerine göre kategorilendirilmez. Bunun yanı sıra nerede meydana geldikleri de önemlidir. Dünya sismik aktivitelerle birlikte coğrafi ve politik olarak 754 Flinn-Engdahl bölgeleri (F-E bölgeleri)'ne ayrılmıştır. Daha aktif alanlar daha küçük alanlara bölünmüştür. Pek aktif olmayan kuşaklar ise geniş F-E bölgeleri oluşturur.

Depremlerin Sonuçları [değiştir]

1755 Lisbon depremi ardından

Sallantı ve Yer Yüzünün Çatlaması [değiştir]

Sallantı ve yeryüzü çatlamasına bağlı olarak binaların ve dikili yapıların zarar görmesi depremlerin en temel sonuçlarından biridir. Sonucun ciddiyeti; depremin Richter ölçeğine göre şiddeti, merkez üsse olan uzaklığı ve yerel jeolojik, jeomorfolojik durumlarına bağlı olarak dalga yayılımı arttıran yahut azaltan karmaşık bir birleşimdir.[12]
Yer sarsıntısı zemin hızlanması ile ölçülür.
Bölgeye özgü jeolojik, jeomorfolojik ve yapısal özellikler düşük şiddetli depremlerde bile güçlü şiddette bir sallantıya sebep olabilir. Buna amplifikasyon etkisi denmektedir.
Yer çatlakları baraj, köprü, nükleer tesis gibi büyük ve geniş yapılar için büyük tehlike oluşturmaktadır.Biberiye [13]

Heyelan ve Çığlar [değiştir]

Ana madde: Heyelan
Depremler ardından gelen pek çok ve sürekli artçı sarsıntı, volkanik dağların aktif hale geçmesi, kıyıya vuran güçlü dalgalar ve orman yangınları sonucu heyelanlar meydana gelebilmektedir. Heyelanlar deprem sonrası yardım için orada bulunan personel için de önemli bir tehlikedir. [14]

Yangınlar [değiştir]

Ana madde: Yangın
1906 San Francisco depremi sonrası çıkan yangın
Deprem ardından elektrik hatları ile gaz borularının zarar görmesi sonucu yangınlar çıkabilir. Yine depreme bağlı olarak su borularının da zarar görmesi durumunda depremlere zamanında müdahale etmek zorlaşabilmektedir. Örneğin; 1906 San Francisco depreminde ölümlerin çoğu durdurulamayan yangın sonucunda gerçekleşmiştir. [15]

Zemin sıvılaşması [değiştir]

Zemin sıvılaşması sallantı sonrası suya doymuş tanecikli materyallerin sıkılığını kaybetmesi ve katı halden sıvı hale geçmesi şeklinde görülebilir. Bu durumda binalar ve köprüler çökebilir ya da bulunduğu noktaya batabilir. Örneğin; 1964 Alaska Depreminde pek çok yapı toprağın sıvılaşması sonucu çökmüştür. [16]

Tsunami [değiştir]

Ana madde: Tsunami
2004 Hint Okyanusu Depremi sonrası görülen tsunami
Tsunamiler okyanus ya da denizlerin tabanında oluşan depreme bağlı taban çökmesi, zemin kaymaları gibi meydana gelen tektonik olaylar sebebiyle denizde açığa çıkan enerji sonucunda meydana gelen uzun periyotlu deniz dalgasını temsil eder.
Tsunamiden sonra oluşan dalganın diğer deniz dalgalarından farkı, su zerreciklerinin sürüklenmesi sonucu hareket kazanmasıdır. Derin denizde varlığı hissedilmezken, sığ sulara geldiğinde dik yamaçlı kıyılarda ya da V tipi daralan körfez ve koylarda bazen 30 metreye kadar tırmanarak çok şiddetli akıntılar yaratabilen bu dalga; insanlar için deprem, tayfun, çığ, yangın ya da sel gibi bir doğal afet haline gelebilmektedir.
7.5 ve üstü şiddetteki depremler tsunami oluşturmaya daha müsaittir.

Seller [değiştir]

Ana madde: Sel
Seller de deprem sonrası oluşabilen tehlikelerden biridir. Sellere nehir ve göllerin kapasitelerinden fazla su taşımaları sonucunda taşmalarının yanı sıra deprem sırasında barajların yıkılması veya hasar görmesi de sebep olabilir. [17]

Gelgit kuvveti [değiştir]

Depremlerin gelgit kuvvetlerine etki ettikleri de tespit edilmiştir.[18][19][20][21]

İnsana Etkileri [değiştir]

2007 Peru depreminde zarar görmüş binalar
Depremler hastalık, temel ihtiyaç eksikliği, yaşam kaybı, yüksek sigorta primleri, genel mülke zarar, yollarda ve köprülerde hasar ile binalarda çatlak ve yıkılmaya sebep verebilir.Volkanik faaliyetleri ve mayın patlamalarını harekete geçirerek var olan hasardan çok daha fazlasına sebep olabilir.[22] Kaynak hatası: <ref> etiketi için </ref> kapanışı eksik (Bkz: Kaynak gösterme)
Yeryüzünde ölçülmüş en büyük 10 depremin tamamı 8.5 ve üstü şiddetteyken buna paralel olarak en çok can kaybına sebebiyet vermiş depremlerden biri de bunlar dışında 2004 yılında Hint Okyanusunda meydana gelen depremdir.
Depremlerin en önemli sonucu insanların hayatını kaybetmesidir. Güçlü bir deprem gerçekleştiğinde okyanus kıyısında bulunan ve pek çok insanın yaşadığı bölgeler önemli risk oluşturmaktadır. Bu depreme bağlı olarak tsunami meydana gelebilmekte ve binlerce kilometre uzaklıktaki bölgeleri bile etkileyebilmektedir. Tehlike altındaki diğer insanlar depremlerin nadir ancak kuvvetli görüldüğü yerlerde, depreme önem vermeyen fakir bölgelerde ve kontrolsüz inşa edilmiş yapılarda yaşayan insanlardır.

Tarihi [değiştir]

1557 yılına ait bir kitaptan

Orta Çağ Öncesinde [değiştir]

Yunan filozof Anaxagoras'ın yaşadığı 5.yüzyıldan 14.yüzyıla kadar depremler Dünyanın oyuklarındaki hava boşluklarına bağlandı. [23]
Milattan önce 625-547 yıllarında yaşayan Thales ise depremlere yeryüzü ve su arasındaki gerilimin sebep olduğunu ileri sürmüştür. [23] Miletli Anaksimenes'e göre ise eğimli arazilerin kurak yahut yaş olma durumu depremlerin temel sebebiydi. Bir diğer filozof Demokritos'ta depreme sebep olarak suyu göstermişti. Gaius Plinius Secundus depremleri yeraltı fırtınaları olarak tanımlıyordu. [23]

Kültür ve Depremler [değiştir]

Mitoloji ve deprem [değiştir]

İskandinav mitolojisinde, depremlerin sebebi olarak Tanrı Loki gösterilir. [24]
Yunan Mitolojisinde, Poseidon depremlerin sebebi ve tanrısı olarak görülüyordu. Ne zaman kötü hissetse 3 dişli çatalını yere saplar, deprem ve benzeri felaketlere yol açardı. Bunların dışında o depremi insanları korkutmak ve onlardan öç almak için de kullanmıştır.[25]
Japon Mitolojisinde, Namazu (鯰) adı verilen dev kedi balığının depremlere sebep olduğuna inanılmıştır. Namazu yeryüzü çamurunun altında yaşar ve Tanrı Kashima tarafından oraya hapsedilmiştir. Kashima onu serbest bıraktığında Namazu çırpınmaya başlar ve büyük depremlere yol açar.
Türk mitolojisine göre, Türkler yeryüzünü bir dikdörtgen biçiminde tasavvur etmişlerdi. Yeryüzü dört yöne bölünmüştü. Altaylı Türkler, ‘dünyanın önce daire, sonra kare seklinde’ olduğuna inanırlar (Çoruhlu 2002: 89). Altayların kuzeyindeki Teleüt Türklerine göre, Dünya, dört gök öküzün üzerinde duruyordu: “Dört gök öküz, tabağa benzeyen dünyayı, altına girerek değil; kenarlarına kosulmus olarak tutuyorlardı. Öküzlerin kıpırdamalarından, deprem oluyordu.

Popüler Kültür [değiştir]

Wiki letter w.svg Bu madde bir taslaktır. Bu maddeyi genişleterek veya özelleştirilmiş taslak şablonlarından birini koyarak Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz.
Modern dünyada depremler pek çok roman, tiyatro, sinema eserine ilham vermiştir.

See also [değiştir]

Wiktionary-logo-tr.png
Vikisözlük'te, deprem ile ilgili tanım bulabilirsiniz.

Notes [değiştir]

  1. ^ http://www.tdkterim.gov.tr/ttas/?kategori=derlay&kelime=deprem
  2. ^ [1]
  3. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; WAAFEC isimli refler için metin temin edilmemiş (Bkz: <a href="http://tr.wikipedia.org/wiki/Vikipedi:Kaynak_gösterme" class="external text" rel="nofollow">Kaynak gösterme</a>)
  4. ^ http://volcanoes.usgs.gov/yvo/2004/Apr04Swarm.html
  5. ^ http://earthquake.usgs.gov/learn/facts.php
  6. ^ "Earthquake Hazards Program". USGS. 2006-08-14 tarihinde erişilmiştir.
  7. ^ http://www.quakes.bgs.ac.uk/hazard/Hazard_UK.htm
  8. ^ "Common Myths about Earthquakes". USGS. 2006-08-14 tarihinde erişilmiştir.
  9. ^ "Earthquake Facts and Statistics: Are earthquakes increasing?". USGS. 2006-08-14 tarihinde erişilmiştir.
  10. ^ http://blog.wired.com/wiredscience/2008/06/top-5-ways-that.html
  11. ^ http://news.nationalgeographic.com/news/2009/02/photogalleries/humans-cause-earthquakes/photo2.html
  12. ^ "On Shaky Ground, Association of Bay Area Governments, San Francisco, reports 1995,1998 (updated 2003)". Abag.ca.gov. 2010-08-23 tarihinde erişilmiştir.
  13. ^ Guidelines for evaluating the hazard of surface fault rupture, California Geological Survey
  14. ^ "Natural Hazards - Landslides". USGS. 2008-09-15 tarihinde erişilmiştir.
  15. ^ "The Great 1906 San Francisco earthquake of 1906". USGS. 2008-09-15 tarihinde erişilmiştir.
  16. ^ "Historic Earthquakes -1946 Anchorage Earthquake". USGS. 2008-09-15 tarihinde erişilmiştir.
  17. ^ "Notes on Historical Earthquakes". British Geological Survey. 2008-09-15 tarihinde erişilmiştir.
  18. ^ Şablon hatası:başlık gerekiyor.
  19. ^ "Gezeitenkräfte: Sonne und Mond lassen Kalifornien erzittern" SPIEGEL online, 29.12.2009
  20. ^ Şablon hatası:başlık gerekiyor.
  21. ^ Şablon hatası:başlık gerekiyor.
  22. ^ "Facts about The Year Without a Summer". National Geographic UK.
  23. ^ a b c "Earthquakes". Encyclopedia of World Environmental History 1. (2003). Encyclopedia of World Environmental History. 358–364. Retrieved on May 10, 2009. 
  24. ^ {{{başlık}}}. ISBN 1156786215.
  25. ^ http://www.pantheon.org/articles/p/poseidon.html

Dünya'da meydana gelen önemli depremler [değiştir]

San Francisco depremi,1906
  • İstanbul - Küçük Kıyamet, 1509 Büyük İstanbul Depremi
  • Lizbon Depremi (1755) - 190.000 kisiye yakın ölü
  • İstanbul - 1766 Büyük İstanbul Depremi
  • San Francisco Depremi (1906) - Büyüklüğü 7,7-8,3 arasında. Deprem ve sonrasında çıkan yangın büyük hasara sebep olmuştur.
  • Karabük Depremi (1912) - 7,2 şiddetindeki depremde 2,514 kişi ölmüştür.
  • Erzincan Depremi (1939) - 7,9 büyüklüğündeki depremde 32.962 kişi hayatını kaybetmiştir.
  • Bolu Depremi (1944) - 7,2 büyüklüğündeki depremde 3,959 kişi ölmüştür.
  • Büyük Şili Depremi (1960) - 9,5 büyüklüğündeki depremde 4.000 ile 5.000 arasında insan hayatını kaybetti. Bugüne kadar ölçülmüş en şiddetli depremdir.
  • Büyük Meksika Depremi (1985) - 8,1 büyüklüğünde.
  • Ermenistan Depremi (1988)
  • Erzincan Depremi (13 Mart 1992) - 6,9 büyüklüğündeki depremde 653 insan ölmüştür.
  • İzmit Depremi (17 Ağustos 1999) - Mw 7.4 büyüklüğündeki depremde 45.000'e yakın insan ölmüştür.
  • Düzce Depremi (12 Kasım 1999) - Mw 7.2 büyüklüğündeki depremde yaklaşık 2.000 kişi hayatını kaybetmiştir.
  • Bakü Depremi (2000)
  • Keşmir Depremi (2004) - 80.000'e yakın insanın ölümüne sebep oldu.
  • Java Depremi (2006) - 6.2 büyüklüğünde meydana gelmiştir. Yaklaşık 5.782 kişi ölmüştür.
  • Haiti Depremi (12 Ocak 2010) - 7.0 büyüklüğünde meydana gelmiştir. Yaklaşık 212.000 kişi ölmüştür.
  • Şili Depremi (27 Şubat 2010) - 8.8 büyüklüğünde meydana gelmiştir.
  • Elazığ Depremi (8 Mart 2010) - 6.0 büyüklüğünde saat 04:32'de meydana gelmiştir.
  • Japonya Depremi (11 Mart 2011) - 8.9 büyüklüğünde


Etiketler:

0 yorum:

Yorum Gönder

Kaydol: Kayıt Yorumları (Atom)